KÜRT MÜZİĞİ VE KOMA ÇİYA

Büyük düsüncelerin çiktigi uygarligin besigi Mezopotamya da Kürt kültür ve sanati zengin bir mozaik olusturmustur. Mezopotamya'nin ilk dinlerinden olan Zerdüstlük felsefesinde Hürmüz ve Ehriman'in çatismasi sanatsal sosyal ve kültürel alanda büyük esin kaynagi yaratmistir. Bunun müzikte ilk basta Zerdüstlük ayininde "Zikirde ritmi, dualarda melodiyi" gelistirdigi söylenebilir.

Kürt kültür ve sanati bir çok nüvesini bu kaynaktan alirken yine Mani düsüncesinde ki zitlarin birligi, Mazdekçilikte ki toplumsal adalet, özgürlük sinifsiz bir toplum düsüncesi müzigi etkilemistir. Kürt müzigi de tarihsel sürece paralel olarak etkilenme ve gelisme kat ederken Mezopotamya da zengin bir renk olusturmustur. Kürtlerin yasadigi bu cografyanin çok zengin olmasi sömürgecilerin sürekli hedefi haline gelmistir, Bundan dolayi kültür ve sanat kurumlasmasa da kendisini koruya bilmis, yazili edebiyattan ziyade sözlü edebiyat gelenegini olusturmustur. Sözlü edebiyatin gelismesinde de müzik etkileyici bir rol oynamistir. Yapilan derleme çalismalarinda; birkaç yüzyil önceki sözlü edebiyatta olusan türkülerde Kürt müziginin ritmik ve tek seslilik yapisini inceledigimizde destanlarda sevda türkülerinde, kahramanlik ve ihaneti anlatan türkülerde ritm ve söz yapilari farkli farkli islenmistir. Son yüzyilda özellikle Irak, Iran, Suriye ve Sovyetlerde yasayan Kürt müzisyenler tarafindan çok seslilik gelistirilmistir. Son yüzyilin yarisindan sonra halk tarafindan büyük bir begeniyle dinlenilen, gerek müzigiyle, gerekse aktarimlariyla yani klam ve destanlariyla Kürtlerin bellegi olan Erîvan ve Bagdat radyolari müzige bir alt yapi olusturarak bir çok alanda kurumlasmalara gidilerek müzikte de akademik bir düzey yakalanmistir. Dünyaca taninan Kürt müzisyenlerinden Enver KARADAG, Süleymani'ye korosu, bilimsel ve akademik çalismalariyla taninan usta kemanci DILSAD, Halepçe senfonisini olusturan, Iqbal HICABI müzigin birçok alanda yapilanmasina ve çok sesli Kürt müziginin gelismesine öncülük etmislerdir. Her halkta oldugu gibi Kürtlerin tarihinde de büyük ozanlar tarihe damgalarini vurmuslardir. Kürt müziginin mihenk taslarindan olan bu ozanlardan bazilari: Evdalê ZEYNIKÊ, Qawis AXA, Feqiyê TEYRAN, Erdoxan ZAXOLÎ, Tahsin TAHA, Mihemmed SÊXO, Meyrem XAN, Seroyê BIRO, Lalo RÊNÇDER, M. Arifê CIZRAWÎ, Hesen CIZRAWÎ, Isa BERWARÎ, Hesen ZIREK, Sakiro vb Kürt müziginin temel dokusunu olusturanlardir.1970'li yillardan sonra dünyada ki toplumsal dönüsümlerin müzige yansimasiyla Sivan PERWER'in ortaya çikisi var "kaynagimi- ilhamimi bu ozanlardan aliyorum" diyen Sivan'nin yaptigi müzigin topluma yayilmasiyla bir yaniyla sözlü edebiyatin çagdas yorumcusu olurken bir yandan da toplumun sevinç ve hüzünlerini islemistir.1980'li dönemlere gelindiginde kültürel dönüsümlerin ivme kazandigi yeni bir süreç baslamistir. Tarihe gömülmek istenen bir kültüre karsilik halkin kendi dünyasini tarihini kültürünü daha objektif bir yaklasim tarziyla tanimaya çalisirken diger yandan mevcut durumu degistirmeye yönelik politikalar üretmistir. Sanatta ve müzikte yeniden bir imar yasanmistir. Bununla birlikte grup yaklasimi gelismistir Avrupa da bir çok Kürt müzisyenin olusturdugu Koma BERXWEDAN ortak üretimlerin topluma hizmetin önünü açmistir. 1990' lara gelindiginde Ankara da ögrenci Kürt müzisyenlerinin olusturdugu Koma AMED, Istanbul da olusturulan Koma DENGÊ AZADÎ adli müzik gruplarinin bir çok müzisyen tarafindan örnek alindigi da yadsinamaz

Yillarin getirdigi özlemle bir halkin müzigini yapiyoruz. Ezilen, asimile edilen bir halkin müzigi, bir kavga, bir mücadele müzigi, içinde bulunulan toplusal kültürel durumu müzikle tasiyici rolünde olmak yasanan çeliskileri duygu boyutuyla aktarabilmek asklari, savaslari, hüzünleri kavgalari sevinçleri sanatçi bakis açisiyla toplumunda kendisini içinde bulabilecegi bir sekilde sunmak. Tabii ki ihtiyaçtan dogduk

1991 yilinin Nisan ayinda Kürt müziginin otantik yönüyle ilgilenen bu konuda derlemeleri olan otantik yorumuyla müzige katki sunmak isteyen Hüseyin Ildan, "Bêrivanê" kasetiyle müzik yasamina baslayan Beser Sahin daha önce Koma Amed in kurulusunda yer almis Telli Turna adli Yunan sarkisini ve Çaw Bella Italyan sarkisini Kürtçe'ye kazandiran Sair Ressam Müzisyen A.Melik Sêxbekir ile Koma Çiya müzik dünyasina ilk adimini atti.

Bu ilk adimdan sonra müzige katki sunmak isteyen Halit Sahin, Kürt dili konusunda akademik çalismalariyla taninan Zana Farqînî, Yekbun ve Leyla Çivak kardesler dahil edildi. Yogunlugun inancin sevginin bileskesi olan Ali Temel ile baglama çalan ve ayni zamanda besteleri olan Celal Ekin'le grup yürüyüsüne devam edildi. Sanat sevdamizin pinarina dönüsen sair, müzisyen Ali Temel halkinin acilarini yüreginde tasiyan, özgürlük sevgisini ezgileriyle süsleyen ve sürekli gülümseyendir bize. Grup ilk çalismalarina Malatya nin yöresel dernegi olan Nermikanlilar derneginde basladi. Her faaliyetin temelinde belirli bir sosyal sinifin karakterinin yansimasi vardir. Ayni amaçlarla yola çikmis bireylerin ve kuruluslarin bir çati altinda toplanip birlikte kurumlasmaya gidilmesine ivme kazandirirken diger yandan kollektivizmi, dayanismayi ve üretkenligi gelistirir düsüncesi ile çalismalarini 1991 yilinin Eylül ayinda açilan Mezopotamya Kültür Merkezi'ne tasidi. Kültür ve sanati, yasatma, gelistirme ve bunu zenginlestirme, olaylarin özüne dokunmadan yasam tarzina uygun bir sanat anlayisi savunuyor olmamiz Kurumlasmayla bütünlestirmisti bizi.

Koma Çiya on yillik sanatsal faaliyetlerin de yaptigi beste ve derleme çalismalariyla Kürt müziginin gelismesine katki sunarken, Kürt müzik arsivine de üç albüm kazandirmistir. Grup bir çok demokratik kurum ve kuruluslarin, siyasi partilerin sölen ve mitinglerine, halk gecelerine ve kültür festivallerine katilmistir. Ayni zamanda Ankara, Istanbul, Izmir, Adana, Diyarbakir, Van ve Elazig bastan olmak üzere bir çok ilde konser verirken Güney Kürdistan da dönemin Kültür Bakani olan Sêrko BÊKES'in daveti üzerine 1993'te Mezopotamya Kültür Merkezi sanatçilariyla birlikte Hewler ( Erbil ), Süleymaniye, Dihok, Helepçe gibi bir çok sehirde yapilan Kültür-Sanat etkinliklerine katilmistir. Bunun yani sira Balkanlar, Kafkasya, Dogu ve Bati Avrupa'nin bir çok kentinde de önemli turnelerle kendi dinleyicisiyle bulusmustur.

ALBÜMLER

1- ROZERİN



Rozerin Kürt müziğinin kurumlaşmasındaki grup müziğinin ilkleri arasında yer alan bir çalışmadır. Kürt müziğinin çok sesliliğe açık olduğunun işlenmesiyle birlikte otantizmde de öze dokumadan geliştirmek bu bağlamda bir çizgi oluşturmak, yine doksanlı yıllarda ki toplumsal dönüşümün karakterini yansıtmayı esas almıştır. "Rozerin derken güneşin sarı saçlarının toprağa yansımasını yorumladık" diyor grup elemanları.

A Yüzü
1- Rozerîn
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Solist: Beser
2- Hezîran
Helbest û Muzîk: Dilar
Solist: Beser
3- Brûsk
Helbest û Muzîk: Mamoste Dilbirîn
Solist: Leyla- Yekbun
4- Şitla Azadî
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Solist: Ali Temel
5- Keç Meyro
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Çewlîk
Berhevkar û Solist: Genim
6- Porê Xerîba Min
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm Çewlik
Berhevkar û Solist: Genim

B Yüzü
1- Mîzgîn
Helbest û Muzîk: A. Melek Şengal
Koro: Beser, Genim, Ali, Celal, Halit, Leyla, Yekbun, Zana
2- Buka Kurda
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Solist: Leyla û Zana Farqînî
3- Hur Genimo
Gotin û Muzîk: Gelerî
Berhevkar û Solist: Genim
4- Adirê Ma
Helbest û Muzîk: Beser Şahin
Solist: Beser Şahin
5-Mazlum Doğan
Helbest: Ali Temel
Muzîk: Celal Ekin
Solist: Yekbun

7- Potpori
Gotin û Muzîk: Gelerî
Fatima (Solist: Beser Şahin)
Çiya Çiya (Solist: Genim)
Dolabê (Solist: Yekbun)
Tıbze (Solist: Leyla)
Xeftan ( Solist: Zana)
Ağustos 1992/ Filiz Uğuz Müzik üretim
Prodüksiyon Mezopotamya Kültür Merkezi
ALBÜMDE BERABER ÇALIŞILAN MÜZİSYENLER
Compüt,Prog: Mix Bozo Çerkez
Yönetmen: Bozo Çerkez Koma Çiya
Bağlama - Cura: Şahin
Mey Zurna: A. Davul Deniz Selman
Kanun: Halil Karaduman
Tonmaister: Bozo Çerkez
Stüdyo Abadan
Kaset Kapak: Mahmut Nayır
Grup elemanları: Hüseyin İLDAN, Beser ŞAHİN, Ali TEMEL, Yekbun CIVAK, Leyla CIVAK, Celal EKİN, Zana FARQÎNÎ

2-DİLANA BÊ SÎNOR

Dîlana Bê Sînor daha çok deneysel çalışmaların yeni formların kullanıldığı bir albümdür bizim için. Otantiklerde değişik ritimlerin kullanıldığı bu albümde otantizmdeki genel çizgimizin giderek pekişmesi hedeflenirken beste çalışmalarımızda kavgamızın sevincimizin sınırsız bir halayla devam ettiğini söylerken DİLANA BÊ SÎNOR dedik.

Repertuar
A Yüzü:
1- Hêsir im Li Zindanê
Helbest û Muzîk: Ali TEMEL
Koro: Genim. Yekbun / Hasan. Leyla
2- Xwişka Zozan
Helbest û Muzîk: Ali TEMEL
Solist: Yekbun
3- Xişê
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Çewlik
Berhevkar û Solist: Genim
4- Bêrîtanê
Helbest: Hüseyin Kaytan
Muzîk û Solist: Yekbun
5- Gula Min
Helbest û Muzîk: Aram Akyüz
Solist: Leyla
6- Deşta Bîsmilê
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Koro: Yekbun, Hasan, Leyla, Genim
7- Keçika Dersimê
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Solist: Yekbun



B Yüzü
1- Tolhildan
Helbest: Jîr Dilovan
Muzîk: Azad Cıvak
Solist: Genim
2- Zavayê Pîranê
Helbest û Muzîk: Dilar
Solist: Leyla
3- Masîdar
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Çewlik
Berhevkar û Solist: Genim
4- Partîzan
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Koro: Leyla. Yekbun. Hasan. Genim
5- Zeriyên Dilsoz
Helbest: Genim
Muzîk û Solist: Yekbun
6- Bes e
Helbest û Muzîk: A. Melik Şengal
Solist: Hasan
7- Loylim
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Çewlîk
Berhevkar û Solist: Genim

Ağustos 1995/ Anadolu Müzik- 1998 KOM Müzik Yapım
Prodüksiyon: Mezopotamya Kültür Merkezi

ALBÜMDE BERABER ÇALIŞILAN MÜZİSYENLER
Aranje, Mix, Bas ve Akustik Gitar: Bozo Çerkez

Yönetmen: Bozo Çerkez - Koma Çiya
Bağlama Cura: Çetin Akdeniz
Ud: Samim Karaca
Kanun: Halil Karaduman
Kaval: Osman Aktaş
Mey A. Davul: Deniz Selman
Percusion: Erdem Pala
Kabak Kemane: Fatih Gürgün
Klasik Kemençe: Ahmet
Tar: İlker
Tonmaister: Ömer Avcı
Stüdyo Abadan
Kaset Kapak: Şener Yıldız
Grup Elemanları:Hüseyin İLDAN, Hasan ÖCALAN Yekbun CIVAK, Leyla CIVAK

3- VENAMİRE

Venamire önceki iki albümümüzden de yola çıkarak ikisinin toplamından daha ileri bir noktaya varmayı hedefledik. Otantik müziğin zengin ritimsel yapılarını çeşitli batı enstrumanlarıyla sentezlemek, bestelerimizde ise deneysel türkü formlarının da kullanıldığı doğu- batı enstrumanlarının birlikte kullanarak Kürt müziğinin gelişimine katkı da bulunurken Venamire derken sönmeyen ateşlerin destanlarını dillendirmeye çalıştık.

A Yüzü:
1- Tu Arekî
Helbest: Kovara Serxwebun
Muzîk: Yekbun
Solist: Meral
2- Çûme Besta
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Cizre
Çavkanî: Nesîm Kasırga
Berhevkar û Solist: Genim
3- Helebçe
Helbest û MuzîK. A. Melek Şengal
Solist: Meral
4- Elîfê
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Çewlik
Çavkanî: Akife İldan
Berhevkar û Solist: Genim
5- Cana Min
Helbest û Muzîk: Mihemed Şêxo
Solist: Meral
6- Em Dertên
Helbest: Genim
Muzîk: Aram
Koro: Genim. Hasan. İbrahim. Hêjar. Hikmet. Meral. Sıddık



B Yüzü
1- Hoy Mermer
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Cizîr
Çavkanî: Mehmet Ataonur
Berhevkar û Solist: Genim
2- Şervano
Helbest û Muzîk: Genim
Solist: Meral
3- Vay Derê Adirî
Helbest: Erdal Ceviz
Muzîk: Genim
Koro: Genim. Hasan. İbrahim. Hêjar. Hikmet. Meral. Sıddık
4- Were Dînê
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Anadoliya Navîn / Kulu
Çavkanî: Tuncer Yalınkılıç
Berhevkar û Solist: Genim
5- Kurd Nişîn
Helbest û Muzîk: Lalo Rençder
Solist: Meral
6- Toy Toy
Gotin û Muzîk: Gelerî
Herêm: Anatoliya Navîn / Kulu
Çavkanî: Tuncer Yalınkılıç
Berhevkar û Solist: Genim
7- Jiyana Zindan
Helbest û Muzîk: Ali Temel
Solist: Meral

Nisan 1999/ KOM Müzik
Prodüksiyon: Mezopotamya Kültür Merkezi

ALBÜMDE BERABER ÇALIŞILAN MÜZİSYENLER
Aranje: Bozo Çerkez
Yönetmen: Koma Çiya
Bass, Akustik, Steel Gitar: Bozo Çerkez
Bağlama Cura Buzuki: Çetin Akdeniz
Keman Viola Çello Kontr Bas: Saim Sevil Perker ve Grubu

Ud: Yıldıran Güz
Kanun: Aytaç Doğan
Kaval: Osman Aktaş
Piyano Keybord: Cem İdiz
Mey Zurna A. Davul: Deniz Selman
Percusion: Serdar Erbaşı
Bateri: Bülent Ay
Tonmaister: Ercan Tanrıverdi
Mix: İhsan Apça
Edit Metin Kalaç
Stüdyo Sound
Kapak Tasarım: Hale İşsever
Erbane Resmi: Kemal Ulusoy
Dizgi Mizanpaj: Rewşen Dergisi
Grup Elemanları: Hasan ÖCALAN, Hüseyin İLDAN İbrahim ÇOLAK. Sıddık SEZGİN. Hakan KAPAZAN, Hikmet TOKTAŞ. Meral TEKÇİ